Page loading... Please wait.
1|4|67 - पुरोऽव्ययम्
॥ तस्मै पाणिनये नमः ॥
1|4|67
SK 768
पुरोऽव्ययम्   🔊
सूत्रच्छेदः
पुरः (अव्ययम्) , अव्ययम् (प्रथमैकवचनम्)
अनुवृत्तिः
-
अधिकारः
आकडारात् एका संज्ञा  1|4|1＞ प्राग्रीश्वरान्निपाताः  1|4|56
सम्पूर्णसूत्रम्
Will be updated soon
सूत्रार्थः
Will be updated soon.
One-line meaning in English
Will be updated soon.
काशिकावृत्तिः
असिप्रत्ययान्तः पुरःशब्दो ऽव्ययम्। स गतिसंज्ञो भवति। समासस्वरोपचाराः प्रयोजनम्। पुरस्कृत्य। पुरस्कृतम्। यत् पुरस् करोति। अव्ययम् इति किम्? पूः, पुरौ। पुरः कृत्वा काण्डं गतः।
`पुरस्कृत्य` इति। पूर्वस्माद्देशागत इत्यस्मिन्नर्थे `पूर्वाधरावराणामसि पुरधवश्चैषाम्` 5|3|39 इत्यसिप्रत्ययः पूर्वशब्दस्य च पुरादेशः। `तद्धितश्चासर्वविभक्तिः` 1|1|37 इत्यव्ययसंज्ञा विसर्जनीयस्थानिकस्य सकारस्योपचार इत्येषा संज्ञा पूर्वाचार्यप्रणीता। `नमस्पुरसोर्गत्योः` 8|3|40 इति सकारः।`पूः पुरौ, पुरः कृत्वा गतः` इति। पुरः कृत्वेतीदं प्रत्युदाहरण्। पूः परावित्येतयोस्तूपन्यसस्तत्साहचर्येण पुरःशब्दस्यानव्ययत्वप्रदर्शनार्थः। `पृ? पालनपूरणयोः` (धातुपाठः-1489), `भ्राजभ्रास` 3|2|177 इत्यादिना। क्विप्। `उदोष्ठपूर्वस्य` 7|1|102 इत्युक्तम्, रपरत्वञ्च। गतिसंज्ञाया अभावादिह समासादि कार्यं न भवति। `नमस्पुरसोर्गत्योः` 8|3|40 इति विसर्जनीयस्य सकारोऽपि न भवति। ननु च यद्यत्र गतिसंज्ञा स्यात् गतिसमासे कृते सुपो निवृत्त्या भवितव्यम्, तदा पुर इति रूपं न स्यात्; असति तस्मिन् संज्ञाऽपि निवत्र्तते, नैतदस्ति; यद्यपि विभक्तौ निवृत्तायां पुर इति रूपं न स्यात्, नैवं संज्ञा निवत्र्तते; एकदेशविकृतस्यानन्यत्वात् (व्या।प।16)॥
असिप्रत्ययान्तः पुरः शब्दोऽव्ययमिति। ठ्पूर्वाधरावाराणामसिपुरधवश्चैषाम्ऽ इत्यसिप्रत्ययः, पूर्वशब्दस्य पुरादेशः, ठ्तद्धितश्चासर्वविभक्तिऽ इत्यव्ययसंज्ञा, विसर्जनीयस्थानिकः सकार उपचारः। पुरस्कृत्येति। पूर्वस्मिन्देशे कृत्वेत्यर्थः। पूः पुरौ, पुरः कृत्वेति। एतदत्र प्रत्युदाहरणम्। इतरयोस्तूपन्यासस्तत्साहचर्यात्पुर इति शसन्तम्, नाव्ययमिति प्रदर्शनार्थः। अत्र ठ्नमस्पुरसोर्गत्योःऽ इति सत्वं न भवति, समासश्च न भवति॥
सिद्धान्तकौमुदी
पुरस्कृत्य ॥
पुरोऽव्ययम् - पुरोऽव्ययं । पुर इत्यव्ययं गतिसंज्ञकं स्यात् । पुरस्कृत्येति । गतिसमासे क्त्वो ल्यप् । अव्ययं किम् । पुरम्, पुरौ, पुरः कृत्वा गतः ।
पुरोऽव्ययम् - पुरस्कृत्येति ।पूर्वधरावराणा॑मित्यसिप्रत्ययान्तोऽयमव्ययम् ।नमस्पुरसो॑रिति विसर्गस्य सः ।अमुं परः पश्यसी॑त्यत्र तु॒ स्थित॑मित्यध्याहारेण दृशि प्रत्ययतित्वात्सत्वाऽभावः । अव्ययं किम् । पुरं पुरौ पुरः कृत्वा गतः । अस्तं च । अवययमिति किम् । अस्तं कृत्वा काण्डं गतः । क्षिप्तमित्यर्थः ।
लघुसिद्धान्तकौमुदी
-
महाभाष्यम्
Text Unavailable. Please use feedback link below to provide the text if you have.