अनेकाल्शित्सर्वस्य - अनेकाल्शित्सर्वस्य । न एकोऽनेकः, अनेकोऽल् यस्य सोऽनेकाल्, शकार इत् यस्य स शित्, अनेकाल्व शिच्चेति समाहारद्वन्द्वः । स्पष्टमिति । अनुवर्तनीयपदान्तराऽभावादिति भावः । अस्तेर्भूरित्याद्युदाहरणम् । नन्वस्धातोर्भूर्भवतीत्युक्ते कृत्स्नस्यैवादेशः प्राप्त इति किमर्थमिदं सूत्रमारभ्यत इत्यत आह-अलोऽन्त्यसूत्रापवाद इति ।अलोन्त्येति॑ति सूत्रैकदेशानुकरणम् । अनुकरणत्वादेव नापशब्दः, अधिरीआर इति सूत्रैकदेशस्य प्राग्रीआरान्निपाता इति ग्रहणाल्लिङ्गात् । स्यादेतत् । अष्टन्शब्दाज्जसि शसि चअष्टन आ विभक्ता॑विति आत्वे अष्टा अस् इति स्थिते अष्टाभ्य औशिति कृताकारादष्टनः परयोर्जश्शसोर्विधीयमान औशादेशोऽलोऽन्त्यस्येति बाधित्वा आदेः परस्येत्यादेरकारस्य प्राप्तः । अनेकाल्त्वाच्च सर्वादेशः प्राप्तः । एवम्अतो भिस ऐ॑सित्यादावपि । तत्र कतरच्छास्त्रं बाध्यं कतरच्च प्रवर्तत इत्यत्र किं विनिगमकम्रित्यत आह-अष्टाभ्य औशित्यादाविति । आदिनाअतो भिस ऐ॑सित्यादिसंग्रहः । अष्टाभ्य औ॑ शित्यादावादेः परस्येत्येतदपि परत्वादनेन बाध्यत इत्यन्वयः । अस्तेर्भूरित्यादौ अनेकाल्शिदित्यनेन यथाऽलोऽन्त्यस्येति बाध्यते तथ#आऽष्टाभ्या औशित्यादावादेः परस्येत्येतदपि बाध्यत इत्यर्थः । नन्वस्तेर्भूरित्यादावलोऽन्त्यस्येति प्राप्ते सत्येवानेकाल्शित्सर्वस्येति नापवादः । अस्तेर्भूरित्यादावादेः परस्येत्यप्राप्तावपि तत्प्रवृत्तेरित्यत आह-परत्वादिति ।विप्रतिषेधे परं कार्य॑मिति तुल्यबलविरोधे परप्राबल्यस्य वक्ष्यमाणत्वादिति भावः ।आदेः परस्ये॑त्यस्यावकाशोद्व्यन्तरुपसर्गेभ्योऽप ई॑दित्यादिः ।अनेकाल्शित्सर्वस्ये॑त्यस्यावकाशः-॒अस्तेर्भूः॒॑इदम इ॑शित्यादिः । अतस्तुल्यबलत्वमुभयोः ।

अनेकाल्शित्सर्वस्य - अनेकाल् ।अस्तेर्भूः॑ । बभूव । ननुनिर्दिश्यमानस्यादेशा भवन्ती॑त्यनेकालादेशस्य सर्वादेशत्वं सिध्यति, तत्किमनेनाऽल्ग्रहणेन । न चअलोऽन्त्यस्येट॑त्यन्त्यस्य स्यादिति शङ्कयम्,ङिच्चे॑त्यस्य नियमार्थत्वाभ्युपगमात् । उच्यते-अनेकाल्ग्रहणाऽभावेरामै॑रित्यादावैसादेशःआदेः परस्ये॑ति भकारस्यैव स्थाने स्यान्नतु सर्वस्य स्थाने इति दिक् । शित उदाहरणम्-॒इदम इश्-इतः । इत्यादाविति । आदिशब्देनअतो भिस ऐ॑सित्यादि गृह्रते । परत्वादिति । अत एवआदेः परस्ये॑ति पृथक्रियत इत्युक्तम् । ननुअनेकाल्शित्सर्वस्ये॑त्यतः प्रागेवतस्मादित्युत्तरस्यादे॑रिति पठतां किमनेन पृथक्सूत्रकरणेन । न चैवंतस्मिन्निति निर्दिष्टे-॑ इत्यतो निदष्टग्रहणं नात्रानुवर्तेतेति वाच्यम्, तस्यापि सूत्रस्य प्राक् पठने बाधकाभावेन निर्दिष्टग्रहणाऽनुवृत्तिसिद्धेः । मैवम्ब्राआहृणा अष्टौ॑ इत्यत्र अष्टाभ्यः पूर्वयोरपि जश्शसोरौश्प्रसङ्गात् । यथाश्रुतसूत्राभ्युपगमे तुउत्तरस्ये॑त्यंशः प्रवर्तत एवेति नायं दोषः प्रसज्यत इति । अत्र केचिन्निष्कर्षमाहुः-अनेकाल्शित्सूत्रात्प्रागेव वर्णलाघवायतस्मादित्युत्तरस्यादे॑रिति सूत्रिते परत्वात्सर्वादेशेन आदेरित्यंशवदविशेषादुत्तरस्येत्यंशस्यापि बाधितत्वाद्वाक्यसंस्कारपक्षे ब्राआहृण अस् अष्टन् अस् इति स्थितेअष्टाभ्य[औश्] इत्यस्य दिग्योगे पञ्चमीत्वाव्द्याप्तिन्यायेनाऽष्टनोऽङ्गात्पूर्वयोरपि जश्शसोरौश्स्यात् । व्याप्तिन्यायस्तुप्राग्वीआरान्निपाता॑ इति पठितेऽपि प्रत्यासत्तिन्यायेनअधिरीआरे॑ इति सूत्रावधिकत्वसिद्धौईआरे तोसुन्कसुनौ॑ इति सूत्रावधिकत्वनिराकरणाय रेफविशिष्टग्रहणं कुर्वता सूत्रकृतैव ज्ञापितः । ततश्च सर्वादेशेनउत्तरस्ये॑त्यंशस्याऽबाधनार्थं, निर्दिष्टग्रहणानुवृत्त्यर्थं चतस्मिन्निति-॑ इति सूत्रात्परस्य कृते तुआदे॑रित्यस्य सर्वादेशबाधकत्वं स्यात् । तथा चअतो भिस ऐस् इत्याद्यादेश आदेरेव स्यात्, अनेकाल्सूत्रस्यअस्तेर्भू॑रित्यादौ चरितार्थत्वात् । यथान्यासे तुउत्तरस्ये॑त्यंशः प्रवर्तत एवेत्यष्टाभ्यः परयोरेव जश्शसोरौश्स्यात्, न तु पूर्वयोः । तथातस्मादित्युत्तरस्यादे॑रिति न सूत्रितमित्यादिमनोरमाग्रन्थस्याप्ययमेवाशय इति । अन्ये तु यथाश्रुतसूत्रनिराकरणपरतयैव मनोरमां योजयन्ति । तद्यथा-॒न सूतिंरत॑मित्यस्यअनेकाल्शित्सूत्रात्प्राङ् सूत्रित॑मित#इ नार्थः ।आदे॑रित्यंशस्य सर्वादेशबाधकत्वापत्तेरित्याद्यग्रिमग्रन्थविरोधात्, किंतु तद्ग्रन्थानुकूल्यायस्वं रूप॑मिति सूत्रात्प्राङ् सूत्रितमित्यर्थोऽभ्युपेयः । एवं च अनेकाल्सूत्रात्प्राक्सूत्रिते तु नास्त्येव दोष इति मनोरमाग्रन्थाशयः । एवं स्थिते निर्दिष्टग्रहणानुवृत्तिलाभायतस्मिन्निति निर्दिष्टे॑ इति सूत्रंतस्मादित्युत्तकस्यादेः परस्ये॑त्यस्मात्प्रागेव पठनीयम् ।अष्टनोऽङ्गात्पूर्वयोरप्यौश् स्या॑दित्युक्तदोषस्तु इत्थं परिहरणीयः,तस्मादित्युत्तरस्यादेः परस्ये॑त्यत्र आदे॑रिति पृथग्वाक्यम् । तत्रउत्तरस्ये॑त्यनुवर्तते । सा च स्थानषष्टी,षष्ठी स्थाने॑ इत्यस्य प्राप्तेः । तत्र चायमर्थः-॒पञ्चमीनिर्देशेन यत्कार्यं तदुत्तरसम्बन्धि॑उत्तरस्य स्थाने यद्विधीयते तदादेर्भवती॑ति । इत्थं वाक्यभेदेन व्याख्यानाश्रयणादनन्तरस्येति न्यायेनआदे॑रित्यंश एव सर्वादेशेन बाध्यते, न तूत्तरस्येत्यंशोऽपीति नास्त्येव पूर्वोक्तदोषः । वाक्यभेदेन व्याख्यानं तुउत्तरस्यादे॑रित्यसमस्तन्यासकरणेन ज्ञाप्यते । अन्यथाउत्तरादे॑रिति न सूत्रित॑मिति वदेत् । किंचअष्#आभ्य औ॑शित्यस्य दिग्योगे पञ्मीत्वेन पूर्वपरसाधारणतया अष्टनोऽङ्गाज्जश्शसोरित्युक्तेऽप्यनोऽङ्गसंज्ञानिमित्तभूतौ यौ जश्शसौ तावेव शीघ्रपस्थितिकावित्यष्टञ्शब्दादुत्तरयोरेव औश् स्यात्, न तु पूर्वयोरिति दिक्॥