अनेकाल्शित्सर्वस्य। न एकोऽनेकः, अनेकोऽल् यस्य सोऽनेकाल्, शकार इत् यस्य स शित्, अनेकाल्व शिच्चेति समाहारद्वन्द्वः। स्पष्टमिति। अनुवर्तनीयपदान्तराऽभावादिति भावः। अस्तेर्भूरित्याद्युदाहरणम्। नन्वस्धातोर्भूर्भवतीत्युक्ते कृत्स्नस्यैवादेशः प्राप्त इति किमर्थमिदं सूत्रमारभ्यत इत्यत आह-अलोऽन्त्यसूत्रापवाद इति। `अलोन्त्येति`ति सूत्रैकदेशानुकरणम्। अनुकरणत्वादेव नापशब्दः, अधिरी�आर इति सूत्रैकदेशस्य प्राग्री�आरान्निपाता इति ग्रहणाल्लिङ्गात्। स्यादेतत्। अष्टन्?शब्दाज्जसि शसि च `अष्टन आ विभक्ता`विति आत्वे अष्टा अस् इति स्थिते अष्टाभ्य औशिति कृताकारादष्टनः परयोर्जश्शसोर्विधीयमान औशादेशोऽलोऽन्त्यस्येति बाधित्वा आदेः परस्येत्यादेरकारस्य प्राप्तः। अनेकाल्त्वाच्च सर्वादेशः प्राप्तः। एवम् `अतो भिस ऐ`सित्यादावपि। तत्र कतरच्छास्त्रं बाध्यं कतरच्च प्रवर्तत इत्यत्र किं विनिगमकम्रित्यत आह-अष्टाभ्य औशित्यादाविति। आदिना `अतो भिस ऐ`सित्यादिसंग्रहः। अष्टाभ्य औ` शित्यादावादेः परस्येत्येतदपि परत्वादनेन बाध्यत इत्यन्वयः। अस्तेर्भूरित्यादौ अनेकाल्शिदित्यनेन यथाऽलोऽन्त्यस्येति बाध्यते तथ#आऽष्टाभ्या औशित्यादावादेः परस्येत्येतदपि बाध्यत इत्यर्थः। नन्वस्तेर्भूरित्यादावलोऽन्त्यस्येति प्राप्ते सत्येवानेकाल्शित्सर्वस्येति नापवादः। अस्तेर्भूरित्यादावादेः परस्येत्यप्राप्तावपि तत्प्रवृत्तेरित्यत आह-परत्वादिति। `विप्रतिषेधे परं कार्य`मिति तुल्यबलविरोधे परप्राबल्यस्य वक्ष्यमाणत्वादिति भावः। `आदेः परस्ये`त्यस्यावकाशो `द्व्यन्तरुपसर्गेभ्योऽप ई`दित्यादिः। `अनेकाल्शित्सर्वस्ये`त्यस्यावकाशः-`अस्तेर्भूः``इदम इ`शित्यादिः। अतस्तुल्यबलत्वमुभयोः।

अनेकाल्। `अस्तेर्भूः`। बभूव। ननु `निर्दिश्यमानस्यादेशा भवन्ती`त्यनेकालादेशस्य सर्वादेशत्वं सिध्यति, तत्किमनेनाऽल्ग्रहणेन ?। न च `अलोऽन्त्यस्येट`त्यन्त्यस्य स्यादिति शङ्कयम्, `ङिच्चे`त्यस्य नियमार्थत्वाभ्युपगमात्। उच्यते-अनेकाल्ग्रहणाऽभावे `रामै`रित्यादावैसादेशः `आदेः परस्ये`ति भकारस्यैव स्थाने स्यान्नतु सर्वस्य स्थाने इति दिक्। शित उदाहरणम्-`इदम इश्`-इतः। इत्यादाविति। आदिशब्देन `अतो भिस ऐ`सित्यादि गृह्यते। परत्वादिति। अत एव `आदेः परस्ये`ति पृथक्रियत इत्युक्तम्। ननु `अनेकाल्शित्सर्वस्ये`त्यतः प्रागेव `तस्मादित्युत्तरस्यादे`रिति पठ�तां किमनेन पृथक्?सूत्रकरणेन ?। न चैवं `तस्मिन्निति निर्दिष्टे-` इत्यतो निदष्टग्रहणं नात्रानुवर्तेतेति वाच्यम्, तस्यापि सूत्रस्य प्राक् पठने बाधकाभावेन निर्दिष्टग्रहणाऽनुवृत्तिसिद्धेः। मैवम् `ब्राआहृणा अष्टौ` इत्यत्र अष्टाभ्यः पूर्वयोरपि जश्शसोरौश्प्रसङ्गात्। यथाश्रुतसूत्राभ्युपगमे तु `उत्तरस्ये`त्यंशः प्रवर्तत एवेति नायं दोषः प्रसज्यत इति। अत्र केचिन्निष्कर्षमाहुः-अनेकाल्शित्सूत्रात्प्रागेव वर्णलाघवाय `तस्मादित्युत्तरस्यादे`रिति सूत्रिते परत्वात्सर्वादेशेन आदेरित्यंशवदविशेषादुत्तरस्येत्यंशस्यापि बाधितत्वाद्वाक्यसंस्कारपक्षे ब्राआहृण अस् अष्टन् अस् इति स्थिते `अष्टाभ्य[औश्`] इत्यस्य दिग्योगे पञ्चमीत्वाव्द्याप्तिन्यायेनाऽष्टनोऽङ्गात्पूर्वयोरपि जश्शसोरौश्स्यात्। व्याप्तिन्यायस्तु `प्राग्वी�आरान्निपाता` इति पठितेऽपि प्रत्यासत्तिन्यायेन `अधिरी�आरे` इति सूत्रावधिकत्वसिद्धौ `ई�आरे तोसुन्कसुनौ` इति सूत्रावधिकत्वनिराकरणाय रेफविशिष्टग्रहणं कुर्वता सूत्रकृतैव ज्ञापितः। ततश्च सर्वादेशेन `उत्तरस्ये`त्यंशस्याऽबाधनार्थं, निर्दिष्टग्रहणानुवृत्त्यर्थं च `तस्मिन्निति-` इति सूत्रात्परस्य कृते तु `आदे`रित्यस्य सर्वादेशबाधकत्वं स्यात्। तथा च `अतो भिस ऐस्` इत्याद्यादेश आदेरेव स्यात्, अनेकाल्सूत्रस्य `अस्तेर्भू`रित्यादौ चरितार्थत्वात्। यथान्यासे तु `उत्तरस्ये`त्यंशः प्रवर्तत एवेत्यष्टाभ्यः परयोरेव जश्शसोरौश्स्यात्, न तु पूर्वयोः। तथा `तस्मादित्युत्तरस्यादे`रिति न सूत्रितमित्यादिमनोरमाग्रन्थस्याप्ययमेवाशय इति। अन्ये तु यथाश्रुतसूत्रनिराकरणपरतयैव मनोरमां योजयन्ति। तद्यथा-`न सूतिं?रत`मित्यस्य `अनेकाल्शित्सूत्रात्प्राङ् सूत्रित`मित#इ नार्थः। `आदे`रित्यंशस्य सर्वादेशबाधकत्वापत्तेरित्याद्यग्रिमग्रन्थविरोधात्, किंतु तद्ग्रन्थानुकूल्याय `स्वं रूप`मिति सूत्रात्प्राङ् सूत्रितमित्यर्थोऽभ्युपेयः। एवं च अनेकाल्सूत्रात्प्राक्सूत्रिते तु नास्त्येव दोष इति मनोरमाग्रन्थाशयः। एवं स्थिते निर्दिष्टग्रहणानुवृत्तिलाभाय `तस्मिन्निति निर्दिष्टे` इति सूत्रं `तस्मादित्युत्तकस्यादेः परस्ये`त्यस्मात्प्रागेव पठनीयम्। `अष्टनोऽङ्गात्पूर्वयोरप्यौश् स्या`दित्युक्तदोषस्तु इत्थं परिहरणीयः, `तस्मादित्युत्तरस्यादेः परस्ये`त्यत्र आदे`रिति पृथग्वाक्यम्। तत्र `उत्तरस्ये`त्यनुवर्तते। सा च स्थानषष्टी, `षष्ठी स्थाने` इत्यस्य प्राप्तेः। तत्र चायमर्थः-`पञ्चमीनिर्देशेन यत्कार्यं तदुत्तरसम्बन्धि` `उत्तरस्य स्थाने यद्विधीयते तदादेर्भवती`ति। इत्थं वाक्यभेदेन व्याख्यानाश्रयणादनन्तरस्येति न्यायेन `आदे`रित्यंश एव सर्वादेशेन बाध्यते, न तूत्तरस्येत्यंशोऽपीति नास्त्येव पूर्वोक्तदोषः। वाक्यभेदेन व्याख्यानं तु `उत्तरस्यादे`रित्यसमस्तन्यासकरणेन ज्ञाप्यते। अन्यथा `उत्तरादे`रिति न सूत्रित`मिति वदेत्। किंच `अष्